فضا و انواع آن
فضا، عینیتی حاصل از نقش‌پذیری و اثرگذاری افراد و گروههای انسانی در مکان و یا به سخن دیگر، پیامد عملکردهای متعامل دو محیط اجتماعی- اقتصادی و طبیعی- اکولوژیک است. ازاین‌رو، فضا را می‌توان نوعی تولید اجتماعی در مکان بشمار آورد.
سعیدی، در دانشنامه مدیریت شهری و روستایی، در مقوله ی «فضا» بررسی و شناخت فضا توجه به دو عامل مقیاس و فاصله دانسته اند. ازاین‌رو، نظامهای فضایی در مقیاس بزرگ (جهانی، کشوری و یا منطقه‌ای)، مقیاس متوسط (ناحیه‌ای، محلی، شهری و یا روستایی) و مقیاس کوچک (دهکده، مزرعه، محله، …) مورد بررسی قرار می‌گیرند.
علاوه برآن انواع فضاها بر اساس عامل فاصله عبارتند از:
- فضای شخصی؛ یعنی عرصه‌ای که در آن افراد، به‌عنوان وجود مستقل، دست به عمل و نقش‌پذیری می‌زنند.
- فضای زندگی؛ یعنی عرصه‌ای خصوصی که خانوار یا خانواده در آن زندگی می‌کند.
- فضای کار؛ که در آن، ضمن پرداختن به فعالیت فردی یا مشترک، مبادلة اطلاعات نیز میان افراد و گروههای همگن و هم‌منفعت صورت می‌پذیرد.
- فضای همسایگی؛ یعنی عرصه‌ای که دو یا چند واحد مسکونی را در محیطهای شهری و روستایی با یکدیگر در ارتباطی تنگاتنگ قرار می‌دهد.
- فضای سکونتگاهی؛ شامل تمام انواع عرصه‌های محیطی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و کالبدی کل یک اجتماع و یا بخشی از آن است.
- فضای بین سکونتگاهی؛ یعنی عرصه‌ای که نوع و دامنة روابط و مناسبات یک سکونتگاه را با سکونتگاههای دیگر، اعم از شهری یا روستایی، تعیین می‌کند.
- فضای منطقه‌ای؛ عرصه‌ای که مجموعه‌های شهری و روستایی را دربر می‌گیرد و تعامل بین افراد، گروهها و سکونتگاهها در آن، ابعاد دامنه‌داری را شامل می‌گردد.
- فضای ملی، عرصه‌ای فراگیر که محیطهای شهری و روستایی را نه فقط در برابر عوامل و نیروهای تأثیرگذار بیرونی- از جمله برنامه‌ها و سیاستگذاریهای عمومی- قرار می‌دهد، بلکه جایگاه کارکردی انواع سکونتگاهها را در محاسبات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، حقوقی و اقتصادی، در مقیاس سرزمینی، مشخص می‌سازد.
- فضای جهانی؛ عرصه‌ای که به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم بر محیطهای شهری و روستایی در سطح ملی اثرگذار است و در مناسبات امروزی، در چارچوب دهکده جهانی، گویای دامنه تعامل، نحوة نقش‌پذیری و شکل پاسخگویی فضاهای مختلف در برابر تحولات جهانی است.
در دانشنامه جغرافیای انسانی از دو گونه فضا بحث شده است؛
الف: فضای مطلق؛ این فضا، بوسیله مباحث موجود و پدیده های اتفاق افتاده، شکل می گیرد و دارای کیفیت عینی ، واقعی می باشد .
ب: فضای نسبی؛ این نوع فضا، بین موضوعات و پدیده ها شکل می گیرد و نه نقاط ثابت. بنابراین، بطور مداوم در اثر نیازهای اجتماعی ، اقتصادی و شرایط مختلف تغییر می یابد.
جغرافیدانان بطور کلی دو نوع فضا را مورد بحث فرار داده اند؛ یکی فضای عینی(Concrete space) و دیگری فضای ذهنی یا انتزاعی(Abstract space). در واقع فضای عینی،نمایانگر جهان یا محیط واقعی است و فضای ذهنی یا انتزاعی، به مدل سازی حقیقت، به گونه ای که بسیاری از اطلاعات فضایی موجود در جهان واقعی خلاصه سازی گردد، می پردازد. نقشه ها از عالی ترین نمونه فضاهای انتزاعی اند.
منابع :
- دولفوس ، اولیویه ، فضای جغرافیایی ، ترجمه دکتر سیروس سهامی ، نشر نیکا ، چاپ اول ، تابستان ۱۳۶۹
- سعیدی, عباس، دانشنامه جامع مدیریت شهری و روستایی، سازمان دهیاری ها و شهرداری های کشور،۱۳۸۸
- Derek and colleagues, The Dictionary Of Human Geography, 5th Edition, A John Wiley & Sons, Ltd., Publication, 2009
- Idwirny, M. (2006). “Concepts of Time and Space in Physical Geography”. Fundamentals of Physical Geography, 2nd Edition. Date Viewed. http://www.physicalgeography.net/ fundam- entals /html